हरभरा पिकातील ‘मर रोग’ (उकटा) हा सर्वाधिक नुकसान करणारा रोग आहे. या रोगावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी ‘रोको’ (Roko) आणि ‘एलियेट’ (Aliette) ही दोन आंतरप्रवाही बुरशीनाशके शेतकरी मोठ्या प्रमाणावर वापरतात. या दोन्ही औषधांमधील फरक, त्यांची रासायनिक क्षमता आणि हरभऱ्यासाठी त्यांचा योग्य वापर कसा करावा, याची माहिती खालीलप्रमाणे सोप्या भाषेत समजावून सांगितली आहे.
१. ‘रोको’ (Roko) बुरशीनाशक: थायोफनेट मिथाईल
‘रोको’ मध्ये थायोफनेट मिथाईल ७०% डब्ल्यू.पी. (Thiophanate Methyl 70% WP) हा रासायनिक घटक असतो. हे बुरशीनाशक आंतरप्रवाही (Systemic) असून ते झाडांमध्ये शोषले जाते आणि संपूर्ण झाडात पसरते. हरभऱ्यातील मर रोगाला कारणीभूत असणाऱ्या फ्युजारियम (Fusarium wilt) सारख्या बुरशीवर हे प्रभावीपणे काम करते. हरभऱ्यासाठी याचा वापर प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून बीजप्रक्रिया (Seed Treatment) करताना (२ ते ३ ग्रॅम प्रति किलो बियाणे) किंवा रोग दिसू लागल्यास, झाडाच्या बुंध्याजवळ आळवणी (Soil Drenching) करण्यासाठी करणे अधिक चांगले ठरते.
२. ‘एलियेट’ (Aliette) बुरशीनाशक: फॉसेटिल-एएल
‘एलियेट’ (बायेर कंपनी) मध्ये फॉसेटिल-एल (Fosetyl-Al) ८०% डब्ल्यू.पी. (WP) हा रासायनिक घटक असतो. हे सुद्धा आंतरप्रवाही बुरशीनाशक आहे, पण ते थेट बुरशीवर काम करण्याऐवजी झाडाच्या रोगप्रतिकार शक्तीला चालना देते. हे मुळांद्वारे आणि पानांद्वारे लगेच शोषले जाते आणि झाडामध्ये वर तसेच खाली (Upward and Downward) दोन्ही दिशांना पसरते. ‘एलियेट’ हे ओमायसेट्स (Omycetes) या गटातील बुरशींवर (ज्यात मूळ कूज किंवा दमटपणा वाढवणारी बुरशी येते) खूप प्रभावी मानले जाते. त्यामुळे मर रोगाच्या प्राथमिक अवस्थेत आणि प्रतिबंधात्मक उपायासाठी याची आळवणी (Soil Drenching) करणे फायदेशीर ठरते.
रोको आणि एलियेट: कधी आणि कसे वापरावे?
या दोन्ही औषधांचा उपयोग हरभऱ्यातील मर रोगावर होतो, परंतु त्यांच्या कार्य करण्याच्या पद्धतीनुसार त्यांचा योग्य वापर निश्चित करावा लागतो. हरभऱ्याला रोगाचा धोका कमी करण्यासाठी पेरणीपूर्वी रोकोने बीजप्रक्रिया करणे चांगले आहे, कारण ते फ्युजारियमवर अधिक प्रभावी आहे. जर मर रोग दिसू लागल्यास, दोन्हीपैकी एका बुरशीनाशकाची (रोको किंवा एलियेट) आळवणी (Soil Drenching) करावी, कारण मर रोग मुळांवर हल्ला करतो आणि आळवणीमुळे औषध थेट मुळांपर्यंत पोहोचते.
औषध मिक्स करताना घ्यायची काळजी: बुरशीनाशक डायरेक्ट फवारणी पंपात न टाकता, एका वेगळ्या भांड्यात पाण्यात व्यवस्थित मिक्स करून (सेपरेट द्रावण करून) घ्या. बुरशीनाशक डायरेक्ट टाकल्यास किंवा झाकण बंद करून मिसळल्यास काहीवेळा उष्णता निर्माण होऊन झाडांवर स्कॉरचिंग (झाड जळणे) होऊ शकते, म्हणून योग्यरीत्या विरघळवून मगच पंपात वापरावे. शेतकरी बांधवांनी आपल्या शेतातील रोगाची नेमकी तीव्रता आणि हवामान पाहून योग्य औषधाचा वापर करावा. यासाठी स्थानिक कृषी तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे नेहमीच उत्तम राहील.
